Euskadiko Emakume Ijitoen Elkarteak (AMUGE) testing bat antolatu du Bizkaiko supermerkatu eta merkataritza-guneetan, Bizkaiko Foru Aldundiak diruz lagundutako “Antigitanismoa: salaketa eta ikusaraztea ikuspegi feminista eta intersekzional batetik” proiektuaren ekintzetako bat bezala.
Egoera-testinga ikerketa-teknika bat da, eta SOS Arrazakeria bezalako erakundeek askotan erabili dute diskriminazio-tratua frogatzeko hainbat testuingurutan: gaueko aisialdian, etxebizitzaren alokairuan edo lan-hautaketako prozesuetan. Guk proba enpiriko hori erabili dugu emakume ijitoek erosketak egiten ari garenean bizi dugun eguneroko kriminalizazio-esperientzia babestu eta salatzeko, gure gain dauden aurreiritziak eta estereotipoak direla eta.
Ikerketa hau egitera bultzatu zuen aurrekari bat AMUGEk 2019ko urrian Zubiarte merkataritza-gunearen aurka jarritako salaketa publikoa da. Segurtasuneko bi guardiak 12 eta 14 urte bitarteko hamahiru neskatori eta gure erakundeko hiru hezitzaileri eraso zieten zinematik irtetean. Gertaera horiek jendaurrean salatu genituen, Eraberean diskriminazioaren aurkako Eusko Jaurlaritzaren sarearen aurrean.
Testingean Bizkaiko 15 supermerkatu eta 5 merkataritza-gunetara bisitak antolatu ziren urriaren 26tik azaroaren 15era bitartean. Bi edo hiru emakumezko boluntarioz eta emakume boluntario zuriz osatutako talde bat sartu zen establezimendu bakoitzean; produktuak naturaltasunez begiratu, probatu eta erosi zituzten. Begirale independenteek lagundu zieten, lekuko moral gisa, bai eta ikus-entzunezko teknika bat ere, gorabeherak audioan eta bideoan erregistratu ahal izan zituena. Metodologia horrekin, emakumezko ijito boluntarioekiko tratu diskriminatzailea frogatu zen bisitatutako 20 establezimenduetatik 16tan, hau da, laginaren % 80an. Are gehiago, jokabide kriminalizatzaile horiek egunero gertatu ziren, eta bisitak antolatzen ditugu, baita ijito-parte-hartzaile guztiengana ere.
Kasu guztietan, pertzepzio hori behatzaile independenteek berretsi zuten, eta, besteak beste, kazetariek eta euskal kulturako pertsona ezagunek parte hartu dute. Era berean, kasu guztietan, emakume boluntario zuriek ez zuten inolako diskriminaziorik jasan, establezimendu berberetan eta baldintza beretan egon baitziren.
“Nola sentitu zara?” galderari erantzunez, emakumezko ijitoek honelako esamoldeak erabili zituzten: “Deserosoa, jazarria, jazarria”, “Oso beldurtua, nire atzetik zebiltzalako”. “Oso jazarria, amorru handiz, pertsona guztiak berdinak garelako”. “Jazarria, ez zidaten begia gainetik kentzen, denbora guztian”. “Gaizki, ezintasun handiz, besteen azpitik sentitu naiz”. Esperientzia hori eguneroko errealitatearekin bat datorrela ere aipatu zuten: “Guretzat gauza normala da, ezin dut inoiz lasai erosi, azkar erosi behar dut beti”.
Emakume boluntario zuriek, bestalde, normaltasun osoz egin ahal izan zuten erosketa 20 establezimenduetan; bat bakarrik sentitu zen apur bat beldurtuta segurtasun-zaintzaile bat gertu zegoelako. Emakume boluntario zurien behaketa nagusia (esperimentuko kideen diskriminazio tratuan parte hartzeaz gain) dendako langileek alde batera utzi zituztela izan zen: “Pertsonalki, ezikusia. Dendako baliabide guztiak “egoera” kontrolatzera bideratuta zeuden.
Bestalde, begiraleek honako eszena hauek deskribatu zituzten: “Sartu garen lehen unetik, ijito-emakume boluntarioei jarraitu diete” eta “saltzaileen arteko iruzkinak: hestebeteak eramango dituzte”, “egon adi, badoaz”. Merkataritza-gune bateko arropa-denda batean, emakumezko langile baten abisuak segurtasun pribatuko hiru zaintzailek osatutako dispositibo bat mugiarazi zuen; behatzaileek pingeraztunaren aldeko boluntarioak arrazakeriaz identifikatzen entzun zituzten. Otra práctica especialmente preocupante es que las personas que ejercieron la discriminación buscaron la complicidad de las voluntarias blancas o de las observadoras, con expresiones como “Disculpa que no te atienda bien, es que vienen a liarla”.
Ikerketaren emaitzen aurrean, AMUGEk frogatutzat jotzen du ez direla langile jakin batzuen jarrera indibidualen ondorio, baizik eta adierazten dutela dendako langileek eta segurtasunekoek Itanoaren aurkako aurreiritzietan oinarritutako jarraibideak jasotzen dituztela. Gainera, gizartean diskriminazio orokortua islatzen du, hedatutako eta barneratutako aurreiritziekin. Kultura horrek naturalizatu egiten du ijitoak bezero gisa barik susmagarri gisa tratatzea.
Tamara Clavería AMUGEko arduradunak gogorarazi duenez, kriminalizazio horrek “emakume ijitoen oinarrizko eskubideei eragiten die, baina gure osasunari eta autoestimuari ere eragiten die. Publikoki lotsatzen gaituztenek gure parte-hartze soziala mugatzen dute “. Kriminalizazio hori ez da merkataritzaren esparrura mugatzen, lan-merkatuan, higiezinen sektorean, hezkuntza-sisteman edo osasun-sisteman ere errepikatzen da, “baina erosketak egiteko testuingurua egunerokoena da, gure egunerokoa da”, azaldu du Claveriak.
Gainera, eguneroko diskriminazio horren aurka egiteko babes juridikorik eza salatzen dugu,ez baitago jasota Zigor Kodearen 510. artikuluak egiten dituen gorroto-delituen formulazioan.Bide bakarra erreklamazio-orriak jartzea da, ibilbide juridikorik ez dutenak,2019ko Zubiarteren kasuan egiaztatzen dugun bezala “, gehitu du.
AMUGEk gogorarazten du profil etnikoak ezin duela justifikatu pertsonekiko kontrol-jarrerarik, Rosalind Williamsen salaketari buruzko NBEren irizpenak adierazi zuen bezala, Valladoliden poliziak identifikatu zuelako beltza izateagatik bakarrik.
Zuri ere gertatu bazaizu, kontatu eta elkarrekin pentsatuko dugu nola erantzun. Deitu 946 03 85 57 telefonora edo zatoz gure bulegora Txotena kaleko 13. zenbakian, lonjan (Otxarkoaga, Bilbo)
